Hava koşullarının değişmesi, dış dünyayı olduğu gibi insanın ruh hâlini de etkileyebilir. Bazı bireylerde mevsim geçişleriyle birlikte ruhsal dalgalanmalar yaşanabilir. Bu durum, psikolojik bir sorun olan mevsimsel depresyon ile ilişkilidir. Özellikle sonbahar ve kış aylarında kendini gösteren tablo; günlük yaşam kalitesini düşürebilir, sosyal ilişkileri ve işlevselliği olumsuz yönde etkileyebilir. Profesyonel destekle tedavi edilebilen bir psikiyatrik rahatsızlık olan mevsimsel depresyon, uzmanlar tarafından “mevsimsel duygudurum bozukluğu” olarak da tanımlanır.
Mevsimsel Depresyonun Tanımı
Mevsimsel depresyon, yılın belirli zamanlarında ortaya çıkan ve tekrarlayıcı özellik gösteren bir duygu durum bozukluğudur. Sıklıkla sonbahar sonu ve kış aylarında görülmekle birlikte nadiren ilkbahar ve yaz aylarında da ortaya çıkabilir. Depresyon belirtileri mevsimle birlikte belirginleşir. Çoğu zaman mevsim değişince azalır ya da tamamen ortadan kalkar. Bu nedenle “mevsime bağlı depresyon” ya da “ışıkla ilişkili depresyon” olarak da adlandırılır.
Mevsimsel Depresyonun Nedenleri Nelerdir?
Bu rahatsızlığın kesin nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak çeşitli biyolojik ve çevresel faktörlerin, mevsimsel depresyonun ortaya çıkmasında etkili olduğu düşünülmektedir.
Güneş Işığı Azlığı
Sonbahar ve kış aylarında günlerin kısalmasıyla birlikte güneş ışığına maruz kalma süresi azalır. Bu durum, beyindeki serotonin seviyesini düşürebilir. Serotonin, ruh hâlini düzenleyen önemli bir kimyasaldır ve azaldığında depresif belirtiler ortaya çıkabilir.
Melatonin Dengesizliği
Melatonin, uyku düzenini sağlayan bir hormondur. Güneş ışığının azalmasıyla birlikte melatonin üretimi artar. Bu da uyku hâli, yorgunluk ve enerji düşüklüğüne neden olabilir.
Biyolojik Saatin Bozulması
Vücudun iç ritmi olarak bilinen sirkadiyen ritim, ışıkla senkronize çalışır. Mevsimsel ışık değişimleri biyolojik saatin dengesini bozarak duygu durumunda dalgalanmalara yol açabilir.
Mevsimsel Depresyonun Belirtileri Nelerdir?
Mevsimsel depresyon belirtileri, klasik depresyonla benzerlik gösterse de bazı özgün özellikler barındırır. Belirtiler, her birey özelinde değişebilir.
Sürekli mutsuzluk, karamsarlık ve isteksizlik
Günlük işlere karşı ilgi kaybı
Uykuda artış, sabahları uyanmakta zorlanma
Enerji düşüklüğü, halsizlik
Karbonhidrat ağırlıklı besinlere yönelme ve kilo artışı
Sosyal çevreden uzaklaşma, içe kapanma
Konsantrasyon güçlüğü
Umutsuzluk ve değersizlik hissi
Bu belirtiler haftalarca sürebilir ve bireyin yaşam kalitesini ciddi şekilde düşürebilir. Depresyonun mevsimsel olduğu, belirtilerin yılın belirli dönemlerinde tekrar etmesiyle anlaşılır.
Kimler Risk Altındadır?
Mevsimsel depresyon, her bireyde ortaya çıkabilecek bir durumdur. Ancak bazı kişilerde görülme olasılığı daha yüksektir. Mevsimsel depresyon görülmesi bakımından yüksek risk grubunda yer alanlar aşağıda sıralanmıştır:
Kadınlarda erkeklere göre daha sık görülür.
Ailede depresyon öyküsü olan bireylerde risk artar.
Mevsimsel depresyon geçmişi olan bireylerde tekrar görülme ihtimali yüksektir.
Yüksek enlemlerde yaşayan bireyler (güneş ışığının daha az olduğu bölgelerde) daha fazla etkilenebilir.
Duygusal hassasiyeti yüksek olan bireylerde daha sık gözlemlenir.
Bu risk faktörlerine sahip olan bireylerin belirtileri erken fark ederek önlem alması önerilir.
Mevsimsel Depresyon Tanısı Nasıl Konur?
Mevsimsel depresyonun tanısı, klinik psikolog ya da uzman psikiyatrist tarafından kapsamlı bir değerlendirme ile konur. Tanı koyulurken belirtilerin süresi, şiddeti, ne zaman başladığı ve daha önceki yıllarda tekrarlayıp tekrarlamadığı dikkate alınır. Ayrıca kişinin yaşamında başka bir depresyon türü olup olmadığı da değerlendirilir.
Tanının doğru konması için mevsimsel depresyonun, en az iki yıl boyunca arka arkaya benzer dönemlerde görülmüş olması ve belirtilerin o mevsim dışında kaybolması beklenir.
Mevsimsel Depresyon Nasıl Tedavi Edilir?
Mevsimsel depresyon tedavi edilebilir bir durumdur. Tedavi, kişinin belirtilerine ve yaşam koşullarına göre şekillendirilir. Uygulanan başlıca tedavi yöntemleri şunlardır:
Işık Tedavisi (Fototerapi)
Mevsimsel depresyon tedavisinde en sık kullanılan yöntemlerden biridir. Özel ışık kutuları kullanılarak bireyin gün ışığına benzer yoğunlukta bir ışığa maruz kalması sağlanır. Bu uygulama genellikle sabah saatlerinde 20 ila 30 dakika süresince yapılır. Işık, serotonin düzeyini artırarak ruh hâlinde iyileşme sağlar.
Psikoterapi
Bilişsel davranışçı terapi, mevsimsel depresyonun psikolojik nedenlerine odaklanarak çözüm sunar. Bu sayede bireyin olumsuz düşünce kalıplarını fark etmesi, baş etme becerilerini geliştirmesi ve duygularını sağlıklı şekilde ifade etmesi sağlanır.
İlaç Tedavisi
Orta ve ağır düzeyde mevsimsel depresyon vakalarında antidepresan ilaçlar önerilebilir. Özellikle serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) sık tercih edilen ilaç grubudur. İlaç tedavisi uzman denetiminde başlatılmalı ve düzenli takip edilmelidir.
Yaşam Tarzı Düzenlemeleri
Mevsimsel depresyonun tedavisi sürecinde aşağıda sıralanan yaşam tarzı değişikliklerinin yapılması fayda sağlayabilir.
Gün ışığından daha fazla faydalanmak mümkünse sabah saatlerinde dışarıda yürüyüş yapmak
Endorfin salgısını artırıp ruh hâlini iyileştirme özelliğinden dolayı düzenli egzersiz yapmak
Sağlıklı bir beslenme programı uygulamak, özellikle karbonhidrat ağırlıklı beslenmeden kaçınmak
Sosyal ilişkileri sürdürmek, yalnız kalmamak ve duyguları paylaşmak
Bu yaşam tarzı önerileri, diğer tedavi yöntemlerini destekleyici rol oynar ve semptomların hafiflemesine yardımcı olur.
Mevsimsel Depresyondan Korunmak İçin Neler Yapılabilir?
Mevsimsel depresyona karşı bazı önlemler almak mümkündür. Risk taşıyan bireyler bu dönemde kendilerine daha fazla özen göstermelidir:
Uyku düzenine dikkat edilmelidir
Günlük kısa yürüyüşler ihmal edilmemelidir
İş ve özel yaşamda denge korunmalıdır
Hobi ve ilgi alanlarına zaman ayrılmalıdır
Güne erken başlamak ve gündüz ışığına maruz kalmak önemlidir
Belirtiler fark edildiğinde profesyonel destek alınmalıdır.
Yukarıda sıralanan önleyici adımlar, mevsimsel depresyonun şiddetini azaltabilir ya da ortaya çıkmasını engelleyebilir.
Mevsimsel depresyon belirtileri fark edildiğinde zaman kaybetmeden bir uzmana başvurmak, süreci daha sağlıklı bir şekilde yönetmeyi sağlar. Ruh sağlığı, beden sağlığı kadar önemlidir. Bu nedenle kış aylarında yaşanan duygusal değişimleri görmezden gelmemek ve bilinçli adımlar atmak oldukça değerlidir.
